In de meeste kerken kun je een orgel vinden. Dat instrument wordt al heel lang gebruikt om de gemeente te begeleiden bij het zingen of voor concerten. Sommige orgels zijn al wel 500 jaar oud en elk orgel is anders. In sommige kerken wordt er nu in plaats van of naast het orgel ook gebruik gemaakt van andere begeleidingsinstrumenten: gitaar, trompet, drums, fluiten. Maar dat orgel, dat is en blijft een fascinerend instrument. Ook voor kinderen! Daarom helpt dit artikel je om een kliederviering met kinderen over orgel en muziek vorm te geven. Het Doe-orgel is speciaal ontworpen zodat het door kinderen zelf gebouwd kan worden. Dat maakt een muzikale ontdekkingstocht extra aantrekkelijk.
Ontdekken
Suggesties voor werkvormen en activiteiten
Luisteren
Luister naar het kerkorgel en ontdek welke geluiden het kan maken. De organist kan alle registers laten horen en misschien wel een stoomtrein door de kerk laten rijden, of een vogeltje laten vliegen. Gebruik je fantasie en luister naar wat de organist jullie te bieden heeft.
Lange vingerklavier
Een orgel heeft een klavier (toetsenbord): de witte en zwarte toetsen. Die liggen op een bepaalde volgorde. Kunnen jullie zo’n klavier namaken van lange vingers en halve lange vingers die in chocolade zijn gedoopt?
Nodig: lange vingers; hele en halve, gesmolten chocolade in een diep bord. Doop de halve lange vingers in de gesmolten chocolade en laat ze stollen. Dit kun je tijdens de kliederkerk doen, of thuis voorbereiden. Daag de deelnemers uit om een klavier van 1 octaaf (8 witte toetsen) neer te leggen. Hebben ze goed gekeken bij het orgel? Spieken mag! Let op de volgorde van witte en halve zwarte toetsen. Sommige orgels hebben een zwart klavier met witte ‘korte toetsen’. Dan door je de hele lange vingers in de chocolade en houd je de halve lange vingers zoals ze zijn.
Orgelpijpen
Blaas met rietjes bellen in water. Lucht kan zich verplaatsen door rietjes. Net zoals door orgelpijpen.
Bouw van rietjes de orgelpijpen na zoals je die bij jullie orgel ziet. Zijn ze allemaal even lang?
Maak een orgel van (gelijke) flesjes met verschillende hoeveelheden water erin en blaas voorzichtig over de flesjes heen. Je hoort een toon. Wat valt op? Lukt het niet met blazen, dan kun je ook met een stokje zacht tegen de flesjes slaan.
Een Doe-orgel bouwen
Het Doe-orgel is een klein orgeltje met een klavier van 2 octaven. Deelnemers kunnen dit orgel zelf in elkaar zetten en zo ontdekken hoe een orgel technisch in elkaar zit.
Ook kunnen ze dit orgeltje zelf bespelen. Bekende componisten hebben stukken gecomponeerd die op dit kleine orgel gespeeld kunnen worden.
Eventueel kun je dit orgel huren en er in samenwerking met de plaatselijke basisschool of muziekschool een uitgebreider project van maken. Er zijn kant-en-klare lesprogramma’s beschikbaar op de site van orgelkids.
Het echte orgel bekijken en bespelen
In overleg met jullie organist kunnen deelnemers ook bij het grote orgel kijken en dit misschien ook bespelen. Hebben jullie geen groot orgel in de kerk, dan kun je misschien een excursie ondernemen naar een kerk in de buurt.
Loof God met muziek
Zet een playlist met fragmenten uit lofliederen klaar, van Bach en liedboek tot Opwekking en alternatieve worshipmuziek. Welke muziek vinden de deelnemers zelf het mooist? Waar gaat je buik van kriebelen en waar gaan je benen van dansen? Welke muziek zou God het mooist vinden?
Samen zingen
Vraag een organist, cantor, zangjuf of muzikaal gemeentelid om samen met een kinderen een loflied in te studeren dat door het orgel begeleid kan worden. Misschien kun je met de dominee afspreken dat dit ook een keer in de ‘gewone’ kerkdienst gezongen wordt.
Muziek memory
Maak kaartjes van verschillende instrumenten: gitaar, piano, blokfluit, orgel, triangel en grote trom, hoorn en tuba. Wie kan verzinnen welke tweetallen bij elkaar horen? Gitaar en piano zijn snaarinstrumenten, orgel en blokfluit zijn ‘windinstrumenten’, triangel en trom zijn slagwerk, hoorn en tuba zijn koperblazers.
Speel daarna een potje memory.
Vieren
In de Bijbel komt het orgel niet voor. Wel vind je daar de Bijbelse opdracht om muziek te maken in de tempel ter ere van God (1 Kronieken 25). En in Psalm 150 gaat het over allerlei instrumenten waarmee je God kunt loven. En er wordt in de bijbel veel gezongen voor God.
Vertel over het Joodse volk dat in ballingschap was en liederen vol verlangen zong. En vertel over David die zoveel zong. Zing met elkaar een psalm vol verlangen en een psalm vol blijdschap. Uiteraard worden deze psalmen door het orgel begeleid. En wie wil mag meedansen.
Je kunt kinderen vooraf vragen hun eigen instrument mee te nemen en wat instrumenten klaarleggen. Luister naar de verschillende instrumenten: welke klinkt het mooist? Smaken mogen verschillen!
Maak er een muzikaal feestje van, waarin luisteren, zingen, instrumenten bespelen en bewegen op muziek elkaar afwisselen. Zo kun je bidden door te zingen en te dansen. Betrek hier organisten, cantors, dirigenten en andere muzikale types uit jouw gemeente bij. Met elkaar komen jullie vast tot een bijzonder geheel.
Samen eten
Serveer penne: de orgelpijpen. En een sausje met (muziek)nootjes. Misschien kunnen jullie wel kleine orgeltjes bouwen van cake (clavier) en lange vingers of dropstaven of Vegter rolletjes (pijpen).
Tip 1:
Als het orgel ‘naar meer smaakt’ kun je een groepje orgelkids vormen die samen op les gaan. In je eentje ben je niet zo stoer als je orgelles hebt, maar ga je met elkaar, dan vorm je een bijzondere club! Online kunnen ze uitwisselen welke loopjes ze al kennen en op welk orgel ze hebben gespeeld in de vakantie.
Tip 2:
Gebruik het doe-orgel ook voor gemeenteleden die niet naar de Kliederkerk komen. Misschien wil een organist een workshop geven? De lesprogramma’s voor scholen op www.orgelkids.nl kunnen hier goede inspiratie voor bieden. Kijk ook verder op liturgiewerkplaats.nl voor nog veel meer kennis, ervaring en ideeën rond liturgie.
Een beproefde formule voor orgelproject: pijpen, pedalen en pizza!
Achtergrondinformatie
In de bijbel komt het orgel als instrument niet voor. En in de loop van de geschiedenis is het gebruik ervan omstreden geweest. Kerkhervormer Calvijn (1509-1565) noemde het orgel een ‘sirene van de duivel’. Tegenwoordig wordt er in sommige kerken in plaats van of naast het orgel gebruik gemaakt van andere begeleidingsinstrumenten: gitaar, trompet, drums, fluiten. Maar dat orgel, dat is een fascinerend instrument.
Korte geschiedenis van het orgel
Het orgel is ontstaan rond 250 voor onze jaartelling. Ktesibios van Alexandrië vond een hydraulos uit. Een soort waterpijp die door luchtdruk geluid produceerde. In het Byzantijnse Rijk bleef het orgel in gebruik. In het Westen kwam het pas in de 8e en 9e eeuw in gebruik. Maar niet in de kerken. Daar bleef men vooral de stem gebruiken. Rond 980 kwamen er orgels in Engelse kerken. Het duurde toen nog tot 1300 voordat ze gebruikelijk waren in de Rooms-Katholieke Kerk. De reformatoren Zwingli en Calvijn vonden het orgel echter veel te frivool. Zij vonden dat de menselijke stem de lofzang gaande moest houden. In de 16e en 17e eeuw vonden er stevige discussies plaats tussen voor- en tegenstanders van het orgel. Daarna kwamen er steeds meer gemeenteleden die de orgels fijn vonden. Het zingt makkelijk als je begeleid wordt door zo’n groot instrument. De Dordtse Synode verbood in eerste instantie het gebruik van orgels, maar twintig jaar later liet de Synode van Zuid-Holland toe dat elke kerk zelf kon bepalen of ze een orgel wilde gebruiken.
Er bleef weerstand bestaan. Halverwege de 17e eeuw noemde nadere reformator Voetius het orgel ‘gevaarlijk en verdacht’. Als kerken dit instrument gebruiken, keren ze terug naar het katholicisme, ‘zoals een hond terugkeert naar zijn kots’, zo zei hij.
Toch heeft het orgel zich een vaste plaats verworven in de kerken. Grotere kerken hebben er soms meer dan één: een hoofdorgel (een ‘grote’), een koororgel of een kistorgel.
Inmiddels gaan er ook weer stemmen op tégen het gebruik van het orgel. Nu niet om theologische redenen, maar omdat het op een orgel lastig is om bepaalde soorten muziek te begeleiden. Daarbij wordt liever gebruik gemaakt van piano, gitaar of een band.
Orgelmuziek
Het orgel is en blijft een fascinerend instrument. Wist je dat voor het orgel veruit de meeste muziek is gecomponeerd? Niet alleen vroeger maar nu nog steeds worden componisten geïnspireerd door dit bijzondere instrument. Je kunt er immers allerlei klanken mee maken en in je eentje een heel orkest laten klinken. Bovendien is de techniek fascinerend om te ontdekken voor kinderen én volwassenen.
Meer informatie
Wil je aandacht besteden aan dit instrument, kijk dan eens op www.orgelkids.nl. Daar krijg je toegang tot lesbrieven en lesmaterialen. Het Doe-orgel van Orgelkids is te huur voor een activiteit in de kerk (kosten: € 45,- per dagdeel).
Deel dit bericht op:
Auteur: Marloes Meijer is predikant in de Protestantse Kerk in Nederland, in Engelen. Daarnaast is zij onder meer pastor voor de pioniersgemeenschap van de PKN, eindredacteur van De Eerste Dag en secretaris van de Stichting Kerkmuziek Netwerk.
Afbeeldingen: project Orgelkids / Lydia Vroegindeweij
