Gerda van de Haar, die samen met Klaas Touwen de eindredactie verzorgde van In wind en vuur, alle liederen pleitte kort na het overlijden van Willem Barnard in 2010 al voor het uitbrengen van een uitvoerig gedocumenteerd werk over zijn liedteksten (zie Eenvoudig als brood en water: de liederen van Guillaume van der Graft (Willem Barnard), in: Eredienstvaardig, 26 (2010) 5, p. 12-15). 
In 2021 sloegen de redacties van Muziek&Liturgie, Musica Sacra en Laetare de handen ineen, en verzorgen een themanummer over leven en werk van Barnard, vanuit hun eigen perspectief, in de verwachting dat gelijktijdig de liedbundel zou verschijnen.
Op 23 april 2023 was het dan eindelijk zover. Drie dikke banden, prachtig vormgegeven, mét leeslinten, mooi zetwerk, iets te dun papier en tezamen 2022 pagina’s.
Alle liederen
Het eerste deel bevat het volledige liedoeuvre van Barnard dat hij sinds de jaren vijftig van de vorige eeuw geschreven heeft. Barnard schreef het merendeel van zijn kerkliederen vóór de verschijning van het Gemeenschappelijk Leesrooster. Om de verschillende tradities tegemoet te komen, zijn daarin soms andere keuzes voor de zondagslezingen gemaakt dan waarop Barnard zich baseerde, het Missale Romanum. Zowel in de nieuwe bundel In wind en vuur, alle liederen als op de pagina’s van de Kerkliedwiki zijn de nodige verwijzingen voor een zorgvuldig gebruik te vinden.
Het tweede deel bevat om te beginnen ruim 150 pagina’s met verantwoording en toelichting, een prachtige biografische schets door dochter Renata Barnard, en een door Pieter Endedijk geschreven bijdrage over de verspreiding van de liederen van Barnard en zijn samenwerking met componisten. Natuurlijk ontbreekt een bijdrage over het lied ‘Jeruzalem, mijn vaderstad, mijn moederhuis’ niet, gelet op de ophef die over enkele strofen van dit lied is ontstaan. Henk Schoon schreef hierover al eerder in Laetare.
Toelichtingen, monnikenwerk
Het is werkelijk monnikenwerk geweest van redactie en medewerkers om bij elk lied zoveel achtergrondinformatie te verzamelen. Elk lied wordt vanuit vier invalshoeken bekeken: bijbel, poëzie, liturgie en melodie. De teksten van Barnard maken vaak gebruik van hetzelfde metrum; niet zelden zijn voor een tekst dan ook meerdere melodieën beschikbaar. Het is leuk om dit bij elkaar te zien. Bij elke tekst wordt een melodie aangeboden, in sommige gevallen worden tekst en melodie voor het eerst samen gepubliceerd. Bij elf liederen is nieuwe muziek gecomponeerd, onder andere door Christiaan Winter.
Geen enkel lied ontkomt aan een toelichting bij monde van Barnard zelf, door de redactie ontleend aan onder meer Binnen de tijd, Lieve gemeente, Op een stoel staan en zijn dagboeken, samengebracht in Een zon diep in de nacht. Elk snippertje tekst over een liedtekst of zondagslezing lijkt te zijn uitgeknipt, geordend en herschikt in de toelichtingen in deze bundel!
Het is fijn dat voor de teksten gebruik is gemaakt van de door Barnard zelf geautoriseerde versie van Verzameld liedboek uit 1986. Het gebruik van hoofdletters en interpunctie is daarom soms anders dan in de officiële kerkelijke liedbundels. En om redenen van klankspel en rijm is de t van de gebiedende wijs meervoud gehandhaafd, zodat we weer ‘Zingt’ kunnen zingen!
Ik ben opgegroeid met het liedboek van 1973. Het is dan wel even wennen om in de derde strofe van ‘Wij moeten Gode zingen’ (lWV 186) niet ‘met stem en fluit en trom’ te lezen, maar ‘ons lied uw heiligdom’. Hebben alle liedbundelredacties deze wijziging over het hoofd gezien?
Schat aan informatie
Zetduiveltjes, vermoeide ogen of onvolledigheid is onontkoombaar bij een werk van deze omvang en waaraan zoveel mensen hebben meegewerkt. Ik merk een paar dingen op. Want is dochter Marieke nu in 1960 (p. 717) of 1961 geboren (p. 1104)? En is het ‘Rijke man, gij zit gevangen’ of ‘Rijke man, gij zijt gevangen’ (IWV 128)? En hoe verdween de door Cor Waringa geschreven Friese vertaling van IWV 6, ‘Hillich, hillich, hillich’? En waar bleef de toonzetting van Jan Raas bij het Pinksterlied ‘Ik weet van een vogel’ zoals gepubliceerd in ‘Zingen in vieren’?
Maar al met al zijn het drie bundels met een rijke schat aan informatie over de liedteksten die Barnard ons heeft nagelaten. En waar we soms de traditionele of archaïsche woordkeus niet meer waarderen of zelfs niet meer herkennen, moeten we voor allen die de lofzang gaande houden, de versleten of verdwenen woorden maar weer van een uitleg voorzien. In wind en vuur voorziet in die uitleg alvast in ruime mate!
Willem Barnard, In wind en vuur, alle liederen. Redactie: Gerda van de Haar en Klaas Touwen. Middelburg : Skandalon, 2023. ISBN 9789083041988. 2022 blz. € 169,00.
Auteur: Ellen van der Sar (1963) is bestuurder en manager in de kunst- en cultuursector. Zij werkt mee aan de Kerkliedwiki. Daarnaast is zij redactiesecretaris van Heilig spel.
Dit artikel is ook gepubliceerd in Heilig spel, jrg. 1 (2023) nr. 3 (juni).
